Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1766

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 68

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 

Καθηγητής Μουσικής

Όταν θέλουμε να σχολιάσουμε κάποιον με εμφανή στοιχεία νοητικής επιβράδυνσης αλλά και να εκφραστούμε κοροϊδευτικώς για κάποιον που λέει «κουφά» πράγματα, λέμε πως αυτός είναι βλαμμένος . Αν δε μεταφορικώς το προχωρήσουμε ακόμα πιο πέρα, τον λέμε και ανάπηρο . Ο βλαμμένος είναι παθητική μετοχή του βλάπτομαι (=παθαίνω κάτι κακό). Ο ανάπηρος όμως είναι ο μη αρτιμελής, ο μη ολοκληρωμένος, ο έχων πρόβλημα σε κάποιο μέρος του σώματός του, ακόμα και στον νου και την ψυχή. Η ρίζα του (το δεύτερο συνθετικό) είναι το ρήμα περάω , το οποίο έχει προέλθει από μεταπλάσεις των συνθετικών επί+ελάω (=προχωρώ, πλήττω) > επελάω>πελάω>περάω ( λ>ρ ) και σημαίνει διαβαίνω, διαπερνώ, πλήττω. Αυτό με την σειρά του ( ε>ει ) δημιούργησε το πείρω (=περνώ διαμέσου, σουβλίζω, διαβαίνω). Ο αόριστος του ρήματος κάνει ε-πάρ-ην , με τροπή του α>η , από το θέμα του οποίου δημιουργήθηκε ο πηρός (=ο βλαμμένος σε κάποιο μέρος του σώματος, αυτός που έχει πληγεί).

Άρα ο ανάπηρος ετυμολογείται εκ των ανά+πηρός . Τώρα, θα μου πείτε πώς μου ήρθε; Έχω κάτι συγκεκριμένο στο μυαλό μου; Μπα, πάσα ομοιότης με πρόσωπα της επικαιρότητος μόνον τυχαία …δεν είναι, όπως έχω πολλάκις δηλώσει. Οι τηλεοπτικοί μας δέκτες είναι γεμάτοι από «περιπτώσεις»…

Πολλές φορές επίσης έχω σκεφθεί αν θα μπορούσα να την κοπανήσω από την χώρα που τόσο αγαπώ, μα που τόσο με πικραίνει, και να «την κάνω» «γι’ άλλες πολιτείες». Να πάω να ζήσω σε περιοχές με ηρεμία, όπου η ζωή θα κυλάει με ανθρώπινους ρυθμούς, χωρίς τεχνολογίες και διάφορες «ευκολίες-τυράκια». Για παράδειγμα, πάντα με γοήτευε η ηρεμία της εξοχής κι επειδή από μικρός έβλεπα πολλά western, με φαντάζομαι να έχω την δική μου γη ( terra ) στο Τέξας, κι εγώ, ένας τρελλός cowboy, καβάλα σ’ ένα …άλογο (γελάδα είναι κανονικά αλλά ας μην το κάνουμε θέμα) να τρέχω στα απέραντα λειβάδια και να εξερευνώ τις αχανείς και κατάφυτες περιοχές. Πολύ δε με γοήτευε το πώς οι καουμπόηδες πετούσαν το λάσσο και πάντα πετύχαιναν τον στόχο τους, έπιαναν τα άτακτα ζώα και τα επανέφεραν στο κοπάδι. Η terra (=γη, χώμα) είναι λατινική λέξη, της οποίας η ελληνική ρίζα έχει προέλθει εκ του ρήματος θέρω (=θερμαίνω, ζεσταίνω) και ιδιαιτέρως τον μέσο μέλλοντα θέρσομαι >τέρσομαι ( θ>τ , =ξηραίνομαι, είμαι ξηρός). Εκ του απαρεμφάτου του μέλλοντος, τέρσαι>tersa>terra , προκύπτει η λέξη μας, όπως το θάρσος>θάρρος . Στην γαλλική είναι terre , στην ιταλική terra και στην ισπανική tierra . Η αγγλική και η γερμανική γλώσσα για την γη έχουν αντιστοίχως το earth και το Erde , που ετυμολογούνται εκ του επίσης ελληνικού έρα , που θα πει γη. Το επίρρημα έραζε σημαίνει καταγής, και το αντίθετό του, ένερθεν , σημαίνει εκ της γης.

Το λάσσο τώρα προέρχεται του λακίζω (=σπαράττω, ξεσκίζω). Λακίς είναι το ράκος, με φανερή την τροπή του λ>ρ . Το ρήμα στους Λατίνους είναι lacero (=λακίζω, σπαράττω) και lacer είναι ο καταξεσκισμένος. Οι Γάλλοι έχουν το ρήμα lacérer (=ξεσκίζω, τεμαχίζω) και lacer-lasso τον ιμάντα. Το ίδιο ρήμα στα Ιταλικά είναι lacerare , στα Ισπανικά lacerar , στα Αγγλικά lacerate και στα Γερμανικά Reissen . Οι Ισπανοί για τον ιμάντα έχουν το lazo , οι Άγγλοι το lace και οι Γερμανοί το Lasso .

Πολύ θα μ’ άρεσε να φέρω την εικόνα αυτή στην σύγχρονη πραγματικότητα, να πετάω το λάσσο μου και να πιάνω τα μ’σκάρια π’ κυκλοφοράνε ελεύθερα. Λέτε να ’χω πρόβλημα, να το κυττάξω;

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας