Header Ads

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1734

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Λέξεις της επικαιρότητας - 45

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 
Καθηγητής Μουσικής


Όταν παληά θέλανε να πούνε πως κάποιος εύρισκε ένα βολικό τρόπο για να κάνει την δουλειά του λέγανε, «ωραία φάμπρικα βρήκες» ! Καταλαβαίνετε, φαντάζομαι, πού το πάω. Εννοώ τις ατέρμονες και εξοντωτικές απαγορεύσεις, που μας έχουν επιβληθεί, πάντα «για το καλό μας» , σε παγκόσμιο επίπεδο μεν αλλά ειδικώς στην χώρα μας να έχουν μάλλον παραγίνει. Ωραία φάμπρικα, λοιπόν, ο ιός και ιδιαιτέρως βολική.

Φάμπρικα , η λέξη μας, που παραπέμπει σε εργοστάσιο. Όντως, η λέξη είναι αντιδάνειο εκ της ιταλικής ( fabbrica ) και σημαίνει το εργοστάσιο γενικώς. Ειδικώς όμως η ελληνική της ρίζα παραπέμπει σε βαφή αλλά όχι όπως την εννοούμε σήμερα, το χρωμάτισμα, δηλαδή. Το ρήμα βάπτω σημαίνει καταβυθίζω πυρακτωμένο μέταλλο στο νερό, με σκοπό την σκλήρυνσή του. Η βαφή, δηλαδή, συντελείτο όταν οι σιδηρουργοί έχωναν το προς επεξεργασία εργαλείο σε φωτιά μέχρι να γίνει διάπυρο, αυτό γίνονταν πολύ μαλακό, το χτυπούσαν μετά στο αμόνι για να πάρει το σχήμα που ήθελαν και τέλος το εμβάπτιζαν όπως ήταν πυρακτωμένο σε νερό, για να επέλθει η σκλήρυνση. Αυτό το έλεγαν βάψιμο. «Ανήρ χαλκεύς πέλεκυν εν ύδατι βάπτει» ( Οδύσσεια , Ι 391). Οι Λατίνοι είπαν τον τεχνίτη μετάλλων, τον χαλκευτή, τον βαφέα, faber , κι από κει οι Γάλλοι δημιούργησαν το fabriquer (=κατασκευάζω) και το fabrique (=εργοστάσιο). Οι Ιταλοί fabricare και fabbrica αντιστοίχως, οι Ισπανοί fabricar και fábrica , οι Άγγλοι fabricate και fabric και οι Γερμανοί fabrizieren και Fabrik . Τις ωραίες φάμπρικες, λοιπόν, τις ακολουθούν οι χαλκευτές, για να διαχειρίζονται, να μετασχηματίζουν τα εργαλεία κατά την επιθυμία τους. Όχι, μην το συσχετίζετε με την πραγματικότητα. Πάσα ομοιότης μόνο συμπωματική …δεν είναι!

Κάποιον που τα καταφέρνει καλά τον λέμε επίσης καπάτσο . Εδώ να δείτε ρίζα, σημασίες και παράγωγα!! Πρόκειται για το ρήμα κάπτω ή άπτω ή χάπτω ( Hάπτω ) (=αρπάζω). Οι Λατίνοι το είπαν capio ή capto . Οι Γάλλοι είπαν το συλλαμβάνω capturer και τον ικανό (να το κάνει) capable , οι Ιταλοί captare και capace αντιστοίχως (εξ ου και το αντιδάνειο), οι Ισπανοί captar και capaz και οι Άγγλοι capture και capable ή apt (εκ του άπτω). Όμως captif είναι ο αιχμάλωτος στα γαλλικά, cattivo στα ιταλικά (με δεύτερη έννοια αυτήν του κακού, του βρώμικου. Υπάρχει και το αντιδάνειο κατσίβελος , που πρόκειται για το ιταλικό cattivo > cattivello , που, εκτός τον αιχμάλωτο, σημαίνει μεταφορικώς τον πολύ βρώμικο και λόγω ρατσισμού της εποχής τον αθίγγανο, τον απολίτιστο, τον άξεστο. Στην λαϊκή γλώσσα κατσιβέλλα λέμε την μαύρη γίδα και μεταφορικώς την βρωμιάρα γυναίκα), cautivo στα ισπανικά, captive στα αγγλικά. Πάμε τώρα στην σημασία του ρήματος αποδέχομαι και στην ρίζα του εκ του άπτω . Στα γαλλικά accepter , στα ιταλικά accettare , στα ισπανικά aceptar και στα αγγλικά accept . Αλλά και το καλώδιο έχει την ίδια ρίζα. Câble στα γαλλικά, cavo στα ιταλικά, cable στα ισπανικά και τα αγγλικά και Kabel στα γερμανικά. Capax - cis είναι στα λατινικά, με αντιδάνειο το καπάκι . Πολύ …καπάτσικο τελικώς το ρήμα κάπτω , δεν συμφωνείτε;

Να εστιάζετε στις λεπτομέρειες των γεγονότων, λοιπόν. Οι λεπτομέρειες είναι εκείνες που καθαρίζουν το τοπίο, νετάρουν την πραγματικότητα. Το ρήμα νετάρω σημαίνει καθαρίζω και χρησιμοποιείται κυρίως στην φωτογράφιση, για να βγει το είδωλο καθαρό κι όχι θαμπό. Πρόκειται για αντιδάνειο εκ της ιταλικής ( nettare ) αλλά η ρίζα του είναι το ... νίπτω ! Οι Λατίνοι είπαν το λάμπω (εκ της καθαριότητος) niteo , οι Γάλλοι είπαν τον καθαρό net και το καθαρίζω nettoyer , οι Ιταλοί netto και nettare , οι Ισπανοί neto και nitido (ευκρινής), οι Άγγλοι nett τον καθαρό και οι Γερμανοί netto και nett τον ευπρεπή. Νίπτρον είναι το κατάλληλο για νίψιμο νερό και νίτρον είναι το σαπούνι. Βοήθειά μας…

 * Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας

Δεν υπάρχουν σχόλια