Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1723

 

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 35

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Όσο, λοιπόν, θα υπάρχει επικαιρότητα, τόσο θα αυξάνει κι ο αριθμός των άρθρων μου. Άλλωστε, το δήλωσε σήμερα κι αυτός ο παγκόσμιος μέγας «φιλάνθρωπος», ο …Βασίλης, ντε, που έχει και μαντικές ικανότητες. Τι ήθελε να πει για πανδημία, να ’σου την η κυρία, μας κατσικώθηκε στον σβέρκο και θα φύγει, λέει ο μέγας, το 2022. Μας βλέπω να clickάρουμε σώβρακα και κυλοττάκια away του δρόμου, αν δεν έχει βρεθεί μέχρι τότε κάνα εμβόλιο που να μας τα …φέρνει στο σπίτι (!!), να «τα κάνει όλα και να συμφέρει», κατά την παληά διαφήμιση.

Να, λοιπόν, θέματα ετυμολόγησης: (σώ)βρακο και κυλόττα. Η ρίζα της λέξεως βρακί βρίσκεται στο θέμα του αορ. β΄, του ρήγματος ρήγνυμι>ε-ράγ-ην (=σπάω, συντρίβω, σχίζω, κόβω, καταστρέφω, χτυπώ κάποιον και τον ρίχνω κάτω κλπ) και στο παράγωγο ράκος, γ>κ, το οποίο παλαιόθεν είχε ένα δίγαμμα μπροστά ως Fράκος. Η λέξη σημαίνει το ξεσκισμένο ρούχο, εξ ης και η βράκα των νησιωτών. Σάμπως να είχαν δίκιο οι παληοί, τι λέτε; Έτσι όπως είναι το βρακί, σαν κομμάτι από κάτι άλλο φαίνεται. Να μη σχολιάσω τα σημερινά, κυρίως τα γυναικεία, που από ένα παληακό φτιάχνεις δυο-τρία, χαλλλαρά!! Όσο για εκείνο το σω-, που προηγείται, είναι το επίρρημα έσω >εσώβρακο >σώβρακο.

Η κυλόττα είναι αντιδάνειο εκ της γαλλικής (culotte=περισκελίδα) και ετυμολογείται εκ του ελληνικού κώλον ή κωλή (=το μηριαίο οστό με σάρκα μαζί). Οι Λατίνοι το είπαν culus και εννοούσαν τα οπίσθια. Οι Γάλλοι τα είπαν cul, οι Ιταλοί και οι Ισπανοί culo. Με λίγα λόγια, με την πανδημία άνοιξαν «δουλειές του κώλου»!! Take them away from us!!

Ακούστε τώρα τι μου ήρθε στο μυαλό, με τα κυλοττάκια και τα άλλα αξεσουάρ! Τώρα που κρατάμε αποστάσεις 2μ. μεταξύ μας, έχουμε ξεχάσει και το …σεχ. Πού το πάτε, μωρέ καλόπαιδα; Πετάει που πετάει ο ιός παντού, θέλετε να τρυπώσει και στο …εργαλείο και να πάθει καμμιά αφλογιστία; Αν πριν φορούσατε «σκουφάκι», παιδιά, τώρα οπωσδήποτε. Το «σκουφάκι» στην καθομιλουμένη λέγεται καπότα. Όχι, δεν είναι πρόστυχη λέξη, μη βιαστείτε, οι σεμνοί. Και πού να δείτε από πού ετυμολογείται! Κατ’ αρχάς, αποτελεί αντιδάνειο εκ της ιταλικής και της ισπανικής, capotta και capote. Στην ιταλική σημαίνει το πανωφόρι και στην ισπανική την καλύπτρα, την κάπα. Η ετυμολογία της είναι η λέξη κάπος, που θα πει ψυχή, πνεύμα. Το ρήμα κάπω σημαίνει πνέω και το αποκαπύω εκπνέω. Κύβη, κύβητον, καπαλή σημαίνουν την κεφαλή. Το λεξικό Σουΐδα διασώζει μια σημαντική πληροφορία, ερμηνεύοντας την λέξη κάπυς: «Κάπυς το πνεύμα… και γαρ αυτή η κεφαλή υπό Ρωμαίων κάπουτ κέκληται, από του υψηλοτέρου είναι του άλλου σώματος, και αυτήν πεπνείσθαι (σ.σ. απαρέμφατο παθητικού παρακειμένου με σημασία ενεστώτος του ρήματος πέπνυμαι=πνέω). Άρα, η κεφαλή βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο του σώματος και είναι σαν να το καλύπτει. Ο Καπιτωλίνος λόφος, όπου είναι κτισμένο το Καπιτώλιο, ονομάστηκε από τους Λατίνους έτσι από το caput, επειδή στέκει ψηλά, στην κεφαλή της Ρώμης. Οι Γάλλοι είπαν την καλύπτρα, την κάπα cape, οι Ιταλοί cappa, οι Άγγλοι cap και οι Γερμανοί Kappe. Αντιστοίχως, το πανωφόρι οι Ισπανοί capucha και οι Άγγλοι capote. Η έννοια της κεφαλής στην ισπανική και την γερμανική έχει την ίδια ρίζα, cabeza και Kapuze. Οι Καπουτσίνοι μοναχοί ονομάστηκαν έτσι, επειδή τα μέλη τους έφεραν μικρή κουκούλα (cappuccio>cappuccino). Εκ των Καπουτσίνων πήρε το όνομά του και ο ομώνυμος ονομαστός ιταλικός καφές.

Και τα μαλλιά έχουν την ίδια ρίζα τόσο στα γαλλικά όσο και στα ιταλικά: Cheveux και capelli. Το hair και το Haar των Άγγλων και των Γερμανών ετυμολογούνται εκ του καρ=θρίξ, τρίχα.

Οι Γερμανοί λένε Kaputt για κάποιον που είναι κατεστραμμένος, νεκρός, του έχει φύγει, δηλαδή, η ψυχή. Το ίδιο έχει επικρατήσει να λέμε κι εμείς.

Ακόμα κι ο καπιταλισμός από την ίδια ρίζα βγαίνει, για να μας θυμίζει πως στέκει πιο ψηλά απ’ όλους μας και μας καταδυναστεύει. Αλλά εμείς έχουμε δημοκρατικό καπιταλισμό, το ξέχασα. Αρκεί μην πάμε καπούτ όλοι…

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας