Header Ads

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1716

 

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Λέξεις της επικαιρότητας - 28

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής




Τελικώς, «ποιος κυβερνάει αυτήν την χώρα;», είχε αναφωνήσει κάποτε ένας εκ των «μεγάλων» της ελληνικής πολιτικής σκηνής, εν μέσω …τεραστίας έκπληξης για την ανακάλυψη. Τάχα δεν ήξερε…!!! Άμα όμως ζούσε σήμερα θα αναφωνούσε σε άπταιστα …ελληνικά «Ποιος κάνει κουμάντο, σ’ αυτήν την χώρα;». Όπως θα αντιληφθήκατε η λέξη μας είναι το κουμάντο, λέξη με αρκετή περιπέτεια και ίσως απίστευτη ως προς την πορεία της. Όλα ξεκίνησαν από τους Λατίνους, που προσάρμοσαν στα δικά τους δεδομένα την φράση μάρη (=χέρι) + δί-δω, σε manus(=χέρι) +do (=δίδω) και προήλθε το ρήμα mando, που σημαίνει εντέλλομαι, διατάζω, παραγγέλνω. Το λατινικό «χέρι» έγινε main στα γαλλικά, mano, στα ιταλικά και ισπανικά, στα αγγλικά και στα γερμανικά hand και Hand αντιστοίχως, εκ του χανδάνω (=περιλαμβάνω, περιέχω). Χρησιμοποιώντας διάφορες προθέσεις οι Γάλλοι είπαν το διοικώ com-mander, οι Ιταλοί comandare, οι Ισπανοί comandar, οι Άγγλοι command και οι Γερμανοί Kommandieren και Kommandatur την φρουρά. 
Σε παληότερους θα ηχεί εφιαλτικά η γερμανική λέξη για την Φρουρά, το Φρουραρχείο, μέρες μνήμης που είναι του Έπους του ’40 και της φρικτής γερμανικής κατοχής που ακολούθησε. Εκτός, λοιπόν, από το αντιδάνειο κουμάντο έχουμε και τους κομάντος αλλά και το μαντάτο. Και πάλι μαύρα τα μαντάτα, που λέτε, 80 χρόνια μετά, να είμαστε ξανά σκλαβωμένοι στους Γερμανούς.

Μια ευκαιρία νομίσαμε πως βρήκαμε με τον Κωστάκη, τον νεώτερο, αλλά αυτός είχε τον νου του στις ταβέρνες, στα φιλέτα και στα παϊδάκια, που «τσάκιζε» πλήρως απενοχοποιημένος. Ίδρωνε όμως, δεν μπορείς να πεις, από την …προσπάθεια!! Ταβέρνα και φιλέτο, οι λέξεις μας για την συνέχεια. Η πρώτη αποτελεί αντιδάνειο εκ της ιταλικής. Κατά τον ιατρό και ερασιτέχνη ιστορικό και γλωσσολόγο, Ιάκωβο Θωμόπουλο, αυτή έχει την ρίζα της στην ετρουσκική (δηλαδή πελασγική) ρίζα ταβ-, που θα πει οινοποιώ και η οποία γέννησε την λατινική taberna (=καπηλειό) και εφεξής τον ίδιο τύπο σχεδόν σε όλες τις λατινογενείς ευρωπαϊκές γλώσσες. Ο λεξικογράφος, J. Hoffman, υποστηρίζει πως η ρίζα είναι η ελληνική λέξη τέραμνον (=σκηνή, θάλαμος).

Όσο για το φιλέτο είναι κι αυτό αντιδάνειο εκ της ιταλικής (filetto), που σημαίνει το λεπτοκομμένο ως τρίχα ψαχνό από συγκεκριμένο μέρος του ζώου. Η ρίζα του είναι ο πίλος (=έρια, μαλλιά, τρίχες), που έδωσε την ρίζα στους Λατίνους, οι οποίοι το είπαν filum (=νήμα, τρίχες). Από κει οι Γάλλοι είπαν το νήμα fil, οι Ιταλοί filo, οι Ισπανοί hilo και οι Άγγλοι file. Fillet οι Γάλλοι είπαν το δίχτυ (από πολλές λεπτές ίνες μαζί), οι Ιταλοί filetto, όπως προείπαμε, οι Ισπανοί filete, οι Άγγλοι fillet και οι Γερμανοί Filet. Τον λογαριασμό, παρακαλώ, στείλτε τον στην «παγωμένη», την «πλαστική» Πρόεδρο, την Αννούλα μας. Έτσι κι αλλοιώς εμείς θα το πληρώσουμε πάλι, ως συνήθως, το ποίμνιο, το κοπάδι λαϊκιστί!!

Φιλέτο γι’ αυτούς, σουπούλα για μας, φιδέ, για να σταματάει και την … οπισθορροή. Η ρίζα της σούπας είναι η λέξη οπός (=χυμός), που μεταφέρθηκε ως soupe στους Γάλλους, ως zuppa στους Ιταλούς, ως sopa τους Ισπανούς, ως soup στους Άγγλους και ως Suppe στους Γερμανούς.

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας

Δεν υπάρχουν σχόλια