Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1715

 

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 27

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Λέτε να ’χουμε άσχημα ξεμπερδέματα με τ’ς Τούρκ’; Αυτοί δεν έχουν μπέσα. Έχουν γκριζάρει όλο το Αιγαίο και παίζουν με τα νεύρα μας, αφού οι πολιτικοί μας ακολουθούν την λογική της …κότας. Αλλά ο σκοπός της στήλης δεν είναι η πολιτική ανάλυση. Απλώς μέσα από τις ετυμολογίες των λέξεων, και ως πολίτες που οφείλουμε να σκεπτόμαστε και να ενεργούμε, κάνουμε και καμμιά χιουμοριστική αναφορά στα κατορθώματα των «αρίστων» που μας κυβερνούν και που μας «έχουν κάνει ρόμπα» διεθνώς, κατά την λαϊκήν έκφρασιν. Πράξεις που φέρνουν και γκρίνια μεταξύ τους.

Ας πάρουμε όμως μία προς μία τις σημερινές μας λέξεις. Το γκρι είναι ένα μουντό χρώμα, μίγμα υπό αναλογίες (για να δώσει τους τόνους που επιθυμούμε) του μαύρου με το άσπρο. Αυτός που έχει γκρι χρώμα λέγεται γκρίζος και η πράξη του χρωματισμού γκριζάρισμα. Η φραγκική ρίζα gris έδωσε την ίδια γραφή και σημασία στην γαλλική και την ισπανική, ενώ παρόμοιες είναι οι γραφές στα ιταλικά (griggio), στα αγγλικά (gray) και τα γερμανικά (grau). Μάλιστα οι Γερμανοί επεκτείνουν την ρίζα αυτή και σε άλλες έννοιες όπως την αυγή (Grauen, λόγω του γκρίζου χρώματος που παίρνει ο ουρανός όταν χαράζει) και τον γέροντα (Greis). Και πάμε στην ελληνική μήτρα. Πρόκειται για το ουσιαστικό γραΐς ή γρηΐς (γριά) ή γρήιος (γέρων), των οποίων τα μαλλιά έχουν αυτό το χρώμα.

Το ελληνοποιημένο αντιδάνειο γκρίνια έχει την ρίζα του στο ρήμα γρύζω (=γογγύζω, παραπονούμαι, μουρμουρίζω). Χαρακτηριστικές είναι οι προτάσεις στην αρχαία ελληνική «παιδός φωνήν γρύξαντος» (Αριστοφάνης, Νεφέλαι, 963) «ουκ ετόλμα γρύξαι το παράπαν» (Ισαίος, 71.42). Οι Φράγκοι το είπαν grinau, οι Γάλλοι grigner (=παραπονούμαι), οι Ισπανοί reñir, οι Άγγλοι grin (=τρίζω τα δόντια μου) και οι Γερμανοί grienen.

Το «έγινα ρόμπα» είναι αντιδάνειο εκ της ιταλικής roba (=φόρεμα). Απολύτως σχετικές είναι και οι αντίστοιχες λέξεις στην γαλλική robe, την ισπανική ropa, την αγγλική robe και την γερμανική Robe. Η πραγματική ρίζα της ρόμπας όμως είναι το ουσιαστικό λώπος (=ένδυμα). Με την συνήθη τροπή του λ>ρ και τον επίσης συνήθη εκτραχισμό του π>μπ, προκύπτει η εν λόγω λέξη. Άξιο μνείας είναι πως σε αρχαιοελληνική επιγραφή (Monumenta Asiae Minore Antica, Carder, London 1933 – MAMA 3.581 Κώρυκος) αναφέρεται η λέξη ρόβα (ένδυμα). Επειδή όμως υπάρχει και μια άλλη άποψη, που έχει να κάνει με την σημασία του ρήματος ληστεύω στην αγγλική (rob), αναφέρω πως σύμφωνα με τον Αδαμ. Κοραή οι λέξεις με αυτήν την έννοια προέρχονται εξ αναγραμματισμού της λέξεως άρπαξ (ρήμα ερέπτομαι ή ερέπω = αρπάζω και τρώγω, επί ζώων). Οι Λατίνοι εκφράστηκαν ως rapio (αρπάζω και rapidus το αρπακτικό). Οι Γάλλοι είπαν το αρπακτικό rapace και τον ταχύ rapide, οι Ιταλοί rapace και ràpido αντιστοίχως, οι Ισπανοί rapidor και rapido, οι Άγγλοι rapacious και rapid και οι Γερμανοί Rauber και rash.

Προσέξτε, λοιπόν, Μωυσήδες και οι άλλοι «εκλεκτοί» μη γίνουμε ρόμπα στα αφεντικά μας και μας φάνε τα αρπακτικά (οι ίδιοι, δηλαδή) πριν ολοκληρώσουμε το …έργο μας!! Έχουμε κι άλλα να πουλήσουμε. Γερά, με τσαμπουκά, σαν τον γείτονα…

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας