Header Ads

ΤΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΤΩΝ MEDIA φ.1698

ΤΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΤΩΝ MEDIA 
Οι Σφετεριστές της Προσοχής…



του Αχιλλέα-Ευάγγελου Κόκκινου*



Μία μέρα, ένας μαθητής του Ζεν ζήτησε από τον δάσκαλο του να σχεδιάσει μία καλλιγραφία με το πινέλο του, για κάτι που θεωρεί σοφό. Ο δάσκαλος χωρίς δισταγμό σχεδίασε την λέξη «Προσοχή». Ο μαθητής ελαφρώς απογοητευμένος, τον ρώτησε, «Αυτό είναι όλο;». Ο δάσκαλος συνέχισε γράφοντας «Προσοχή, προσοχή». Όταν πια η απογοήτευση του μαθητή είχε μετατραπεί σε θυμό, θέλησε να μάθει τι εννοούσε ο δάσκαλος με αυτήν την λέξη. Η απάντηση που έλαβε ήταν πως «Προσοχή σημαίνει προσοχή». 

Αυτό που διέφευγε από τον συγκεκριμένο μαθητή και που διαφεύγει από τους περισσότερους από εμάς στην καθημερινότητά μας, είναι ότι το σύνολο της εμπειρίας μας καθορίζεται από το πού αφιερώνουμε τη προσοχή μας. Η ποιότητα κάθε συναισθήματος, κάθε εμπειρίας και ιδέας μας, καθώς και κάθε σχέσης μας με άλλους ανθρώπους, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ικανότητά μας να επικεντρώνουμε τη συνείδησή μας σε ορισμένα εξωτερικά ερεθίσματα εις βάρος άλλων. 

Αυτή η συνειδητοποίηση μπορεί να ακούγεται κάπως θεωρητική και αφηρημένη, αλλά έχει άμεσες πρακτικές συνέπειες. Ακόμη και η εμπειρία σας καθώς διαβάζετε αυτές τις λέξεις μπορεί να αλλάξει ριζικά, με μία μεταβολή της συγκέντρωσης. Μπορεί να είστε άβολα καθισμένοι ή σε ανήσυχο περιβάλλον, να βιώνετε μία σωματική ενόχληση ή ένα ψυχολογικό άγχος εξαιτίας μίας κατάστασης στη ζωή σας. Η ουσία είναι ότι ο στόχος σας τη δεδομένη στιγμή, δηλαδή το να διαβάσετε ένα άρθρο, βρίσκεται σε διαρκή ανταγωνισμό με έναν κατακλυσμό σκέψεων και αισθήσεων, που μπορούν πολύ εύκολα να σας αποτρέψουν από το να τον επιτύχετε. Γνωρίζοντας πώς λειτουργεί ο νους και ο εγκέφαλός μας, αποτελεί ένα καλό πρώτο βήμα στην ανάκτηση του ελέγχου της εμπειρίας μας. 

Έχοντας αυτό κατά νου, το επόμενο λογικό βήμα είναι να αναρωτηθούμε ποιοι αντιπερισπασμοί μέσα στην ημέρα είναι οι πιο αποτελεσματικοί στην απόσπαση της προσοχής μας. Πιστεύω πως λίγοι θα διαφωνούσαν με το γεγονός, ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν αποκτήσει την πρωτοκαθεδρία στον αγώνα για την εξασφάλιση της προσοχής όσο το δυνατόν μεγαλύτερου αριθμού ανθρώπων. Ειδικά εξερχόμενοι από μία περίοδο κοινωνικής αποστασιοποίησης, όπου το διαδίκτυο και δη τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούσαν τον κυρίαρχο τρόπο επαφής μας με τον έξω κόσμο, αλλά και διαφυγής μας από αυτόν, η συζήτηση του πώς επηρεάζει η εκτεταμένη χρήση τους εγκεφάλους μας και τις κοινωνίες μας, αποκτά αυξημένη βαρύτητα. 

Σε αυτό το νέο τοπίο που διαμορφώνεται από την ευρύτατη εισαγωγή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στις ζωές μεγάλου μέρους της ανθρωπότητας, ιδέες όπως η «Οικονομία της Προσοχής» έχουν αρχίσει να κυριαρχούν. Σύμφωνα με αυτήν την προσέγγιση, η ανθρώπινη προσοχή είναι ένα περιορισμένο αγαθό και σε ένα περιβάλλον αστείρευτης πληροφορίας όπως το ίντερνετ, αποτελεί λυδία λίθο για την επιτυχία ενός διαδικτυακού προϊόντος. Ένας άνθρωπος έχει μόνο μία ορισμένη ποσότητα προσοχής που μπορεί να διαθέσει μέσα στη μέρα του και ιστοσελίδες όπως το Facebook, το Instagram, το YouΤube και το Twitter, έχουν οικονομικό συμφέρον να αποσπάσουν το μεγαλύτερο δυνατό μέρος της. 

Προς επίτευξη αυτού του στόχου επιστρατεύουν τις πιο ρηξικέλευθες ανακαλύψεις από τομείς όπως οι νευροεπιστήμες και η ψυχολογία, σε βαθμό να έχουν δημιουργηθεί ειδικοί επιστημονικοί τομείς που εξειδικεύονται στη χαλιναγώγηση της πειστικής δύναμης των νέων αυτών τεχνολογιών. Το 1996, ο κοινωνικός επιστήμονας Brian Jeffrey Fogg δημιούργησε τον όρο «Καπτολογία» (“Captology”) για να ορίσει ακριβώς τον νέο αυτόν τομέα έρευνας, που χρησιμοποιεί την τεχνολογία των υπολογιστών με σκοπό τη μεταβολή της συμπεριφοράς ή των πεποιθήσεων των χρηστών. 

Η ευρεία επιρροή αυτών των καινοτόμων μεθόδων χειραγώγησης της προσοχής, αντικατοπτρίζεται στην εμπειρία εκατομμυρίων χρηστών. Κατά πάσα πιθανότητα έχετε βιώσει πώς είναι να εισέρχεσθε στο Facebook με σκοπό να στείλετε μήνυμα σε κάποιον φίλο, μέχρι να παρασυρθείτε από ένα βίντεο στην αρχική σας σελίδα, στα μισά του οποίου εμφανίζεται μια διαφήμιση για παπούτσια που είχατε ξεχάσει πόσο χρειαζόσασταν, με συνέπεια σε διάστημα πέντε λεπτών το μήνυμα στον φίλο να έχει μετατραπεί σε δονκιχωτικό καταναλωτικό κυνήγι. 

Έντονα χρώματα, προσωποποιημένες διαφημίσεις και υποσχέσεις κάλυψης όλων των αναγκών μας, είναι λίγα από τα μέσα που καθιστούν την διαδικτυακή περιήγησή μας τόσο δαιδαλώδη. Ίσως ο πιο αποτελεσματικός μας «Μίτος της Αριάδνης» είναι η γνώση του πώς λειτουργούν αυτά τα συστήματα, η πρόληψη των θελκτικών μέσων που μας περιμένουν σε κάθε μας επίσκεψη και ο καθορισμός ορίων στο χρόνο χρήσης τους, έτσι ώστε να παραμείνουμε χρήστες αυτών των εργαλείων και όχι χρησιμοποιούμενοι από αυτά. 

*Ο κ. Αχιλλέας-Ευάγγελος Κ. Κόκκινος, είναι ασκούμενος Δικηγόρος, κάτοικος Αθηνών.

Δεν υπάρχουν σχόλια