ΟΙ ΣΤΥΛΟΒΑΤΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΓΈΝΟΥΣ

ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΚΛΗΡΙΚΟΙ, ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ

Τοϋ Άρχιμ. Χριστοδούλου Γ. Κωνσταντοπούλου

    Είναι γεγονός αναμφισβή­τητο, ότι οί Πατέρες καί οί διδάσκαλοι τής Εκκλησί­ας μας, συμμετείχαν ενεργά, έχοντες ώς πρώτο ρόλο στή σωτηρία καί απελευθέρωση τής χώρας άπό τόν Τουρκι­κό ζυγό.

Στά μαϋρα χρόνια τής Τουρκοκρατίας, ή 'Ορθόδοξη Εκκλησία συνέχιζε αδιάλει­πτα, τήν ενθάρρυνση καί στήριξη τοϋ Έθνους μας, καί ειδικότερα τής παιδεί­ας καί της ελληνορθόδο­ξου μορφώσεως τοϋ υποδού­λου Γένους.

    Τό Οικουμενικό Πατριαρ­χείο μετά τήν άλωση τής Κ/ Πόλεως άπό τους Τούρκους (1453), ίδρυσε στην ερειπωμέ­νη πρωτεύουσα, τή Μεγάλη τοϋ Γένους Σχολή, στην οποία σπούδασαν οί πιό πολλοί επίσκοποι καί κληρικοί καθώς καί οί πρώτοι δάσκαλοι. Ακόμη καί έλληνες γραμματείς,

καί διερμηνείς τοϋ Τουρκικού κράτους, καί ηγεμόνες τής Μολδοβλαχίας. Έτσι βλέπου­με, νά ξαναζωντανεύουν καί οί παλαιές συνήθειες τών μοναστηριών. Σχεδόν κάθε μοναστήρι είχε τή σχολή του. Οί ηγούμενοι κυρίως τών ί. μονών, δίδασκαν πρώτα στους νεαρούς δόκιμους μοναχούς τά ελληνικά γράμματα, καί μαζύ μ' αυτούς, καί σέ όσα παιδιά άπ 'τά γύρω χωριά ήθελαν. Τό «κρυφό σχολειό» «λειτουρ­γούσε» συνήθως στον ξενώνα τοϋ μοναστηρίου, καί άρχιζε πολύ νωρίς, δηλαδή μετά τήν Ακολουθία τοϋ Όρθρου.

    Οί Μητροπόλεις μιμού­νται αργότερα τά μοναστή­ρια καί συσταίνουν σχολεία πού σέ μερικές περιπτώσεις λειτουργούσαν καί στό σπίτι τοϋ επισκόπου.

Τό μάθημα άρχιζε ενώ ακόμη δέν είχε καλά ξημερώ­σει, καί γινόταν κάτω άπ 'το φως των κανδηλών. Πρωτο­πόροι υπήρξαν οί ανώτεροι κληρικοί.

    Έπί τοϋ Οίκ. Πατριάρχου Ιερεμία Β' Τρανοϋ, ή Σύνοδος 1593, εξέδωσε, ανάμεσα σε άλλους καί ί. Κανόνες ειδικά γιά τήν παιδεία καί τή μόρφω­ση των υποδούλων. («Εκαστον έπίσκοττον εν τη αύτοϋ παροι­κία φροντίδα καί δαπάνην τήν συνημμένην ποιέϊν, ώστε τά θεία καί ιερά γράμματα διδάσκε-σθαι, βοηθεϊν δε κατά δύναμιν τοις θέλονσι διδάσκειν καί τοις μαθεϊν προαιρονμένοις, εάν των επιτηδείων χρείαν έχωσιν»).

    Άλλα καί ό Οϊκ. Πατριάρχης Γρηγόριος ό Ε', ό εθνομάρτυ­ρας, αναφέρει σέ μιά εγκύκλιο του προς τους προκρίτους τής Μάνης μεταξύ άλλων: «...Νά συγκροτήσητε κοινόν έλληνομουσέϊον (δηλαδή σχολείο) αυτόθι εις τήν πατρίδα σας... Μόνον τό φως της παιδείας δύναται νά σας οδήγηση εις τήν ψνχοφελή καί σωτήρια καί βιωφελή καί περί τό ζην χρήσιμα». Δέν περιορίζονται όμως οί Πατριάρχες, ώς καθοδηγητές τοϋ Γένους, στό νά συμβάλλουν μόνο στην ίδρυση σχολείων, άλλα παρακολουθούν καί την εξέλιξη τους, διαθέτοντας καί χρήματα γιά τήν αγορά βιβλί­ων γιά μαθητές τοϋ σχολείου, συσταίνοντας σχολικές 'Εφορίες καί αναζητώντας άξιους τοϋ προορισμού των, δασκάλους. Καί παρακολουθούν μέ επιμέλεια όπως, «άπαντα τά παιδία καλώς σπονδασάτωσαν».

    Σχεδόν όλοι οί επίσκοποι φιλοτιμούνται νά οργανώνουν σχολεία. («Τους δέ μαθητάς, προς Θεοϋ, μή αμελεί, αλλά πάση δυνάμει εν επιμέλεια καί καθαρά συνειδήσει σπούδασον...» Πατριάρχης Κων/πόλεως, Ίωάσαφ Β')....

    Ή εκπαίδευση του υπόδουλου Γένους, ξεκίνη­σε αρχικά άπό τά ταπεινά μοναστήρια, προχώρησε στίς μητροπόλεις καί στίς ενορια­κές εκκλησίες, καί κατέληξε σέ ξεχωριστά κτίρια πού κτίζο­νταν συνήθως στό προαύ­λιο τής εκκλησίας μέ φροντί­δες, καί τίς περισσότερες φορές μέ δωρεές επισκόπων, μονών ή καί απλών ιερέων . "Ιδρυσε αργότερα ή 'Εκκλησία τυπογραφεία, (όπως συνέβα­λε σ 'αύτό, ό Πατριάρχης τοΰ Γένους Κύριλλος ό Λούκαρις στην Κων/πολη), γιά νά διαδίδουν ελληνικά βιβλία, συνήθως στή γλώσσα τοϋ λαοϋ. Αυτός είναι ό δρόμος πού άνοιξε ό ελληνορθόδο­ξος κλήρος, καί ή γραμμή πού έδωσε στό Γένος, ή Ποιμένουσα Εκκλησία.

    Ή εκκλησία μας, επιπλέ­ον έχάρισε τό σπουδαιότε­ρο καί -δυσεύρετο συστατικό γιά τήν υπόδουλη Παιδεία. Χάρισε τόν δάσκαλο. Τόν εμπνευσμένο δάσκαλο, καί τόν σχετικά πιό μορφωμέ­νο έλληνα της εποχής του, δηλαδή τόν παπα. Ό πάπας τοϋ χωριού, είναι ό κύριος υποστηρικτής τοϋ Σχολείου. Είναι ό πρώτος καί μόνιμος δάσκαλος του. Αυτός έφρόντιζε κυρίως, νά υπηρετήσουν στην κοινότητα καλοί δάσκα­λοι πού συνήθως οι περισσό­τεροι, ήσαν ιερομόναχοι.

    Η Εκκλησία μας, τά καλλίτερα στελέχη της τά πρόσφερε καί γιά τή μόρφω­ση τοϋ Γένους. Παρατηροϋμε ότι μερικοί άπό τους Πατρι­άρχες ήσαν πρίν, δάσκαλοι σέ σχολεία της υπόδουλης Πατρίδας.

    Οί πλείστοι άπ' υους δασκάλους υοϋ Γένους ήσαν κληρικοί.

Θά άξιζε νά στρέψουμε τό βλέμμα μας στό «κατευθυντή­ριο» πρόγραμμα τοϋ σχολεί­ου της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας. -Ό κύριος χαρακτή­ρας της παιδείας άνεφέρει ό Τρύφων Εύαγγελίδης στό έργο του, «Ή παιδεία επί Τουρκοκρατίας» ήταν ακραιφ­νώς ηθικός (Τόμ. Α' σελ. 47). Οί δάσκαλοι τοϋ Γένους έπί Τουρκοκρατίας, ξεκίνπσαν άπό τήν προσωπική πείρα της χριστιανικής ζωής τους, γιά νά μορφώσουν χριστιανικούς χαρακτήρες, πρόθυ­μους νά θυσιασθοϋν γιά τήν πίστη άλλα καί γιά τόν συνάνθρωπο τους.

    Ξεκίνησαν μέ σκοπό νά ίκανοποιοϋν πρώτα τίς καθαρά πνευματικές ανάγκες τών μαθητευομένων, καί έν συνεχεία νά συμβάλουν στην ίδρυση καί ειδικών σχολεί­ων, όπως ιατρικής, εμπορι­κής, καί ιερατικής μόρφωσης. Ή Εκκλησία δείχνει τό δρόμο προς τόν αληθινό προορισμό τοϋ άνθρωπου καί - κυρίως τήν ψυχική του άνάταση προς τόν Θεόν. Ή Ορθόδοξη Εκκλησία, αγωνίστηκε στους σκληρούς χρόνους τής δουλείας, νά συμβάλει στή μόρφωση χριστια­νικής συνείδησης τοΰ υπόδου­λου ποιμνίου της.

    Τελειώνοντας υπογραμ­μίζουμε καί τοϋτο: Ένώ άπό τό ένα μέρος ό Όρθόδοξος κλήρος, έχει μεγάλη αγάπη προς τήν Πατρίδα, παρά ταϋτα όμως βλέπουμε καί τήν πρωτο­βουλία έκ των Πατριαρχεί­ων μας, νά κατευθύνωνται χαρισματικοί κληρικοί καί σέ ανώτερες βαθμίδες πνευμα­τικού πολιτισμού προς άλλα ύστερούμενα πολιτισμικά καί θρησκευτικά έθνη. Σέ άλλες χώρες ποδηγετούν τμήματα ανθρώπων, ώς πνευματικοί χειραγωγοι στην Όρθόδοξη Χριστιανική Πίστη καί τόν πολιτισμόν.Έφευγαν λ,χ., αρκετοί 'Έλληνες "Ορθόδοξοι, άπό τήν τουρκοκρατούμενη πατρίδα καί μετέβαιναν στή Βενετία καί όπου άλλου, γιά νά εργασθούν. Τους ακολουθούσαν συχνά, κι' έκεϊ κληρικοί μας, πού τους συντρόφευαν στή ξενητιά, καί διατηρούσαν τόν ελληνικό τους χαρακτήρα. Καί τους έδειχναν τό δρόμο, ώστε νά διατηρούν την Όρθόδοξη ομολογία τους καί νά διαθέ­τουν τίς πνευματικές τους δυνάμεις σέ φιλανθρωπι­κούς καί εκπαιδευτικούς σκοπούς τοΰ Γένους.

    Αυτοί υπήρξαν κατά κανόνα οι ρασοφόροι γκρεκοί τής εποχής εκείνης! Άπ' τό μικρό­τερο καλόγερο μέχρι τόν μεγαλύτερο, τόν Πατριάρχη ήσαν έτοιμοι νά θυσιασθοΰν γιά τήν πίστη καί γιά τήν πνευματική πρόοδο τοΰ Γένους μας. ■

Πηγή: «Κοινωνικοί Τομείς» τεύχοι 89^ο & 90^ο